Sąd rozpoczynając przesłuchanie świadka zapytuje go m. in. o imię, nazwisko, wiek, zajęcie, karalność za fałszywe zeznanie lub oskarżenie oraz stosunek do stron. Świadek zostaje pouczony o prawie odmowy odpowiedzi na pytania, jak również gdy świadek jest osobą najbliższą o prawie odmowy składania zeznań.
Zgodnie z art. 182 k.p.k. osoba najbliższa dla oskarżonego może odmówić składania zeznań. Osobą najbliższą dla oskarżonego są małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu Osoba pozostająca we wspólnym pożyciu to konkubent lub konkubina.
Prawo odmowy zeznań przysługuje także w przypadku ustania małżeństwa lub przysposobienia. Zatem, choć po rozwodzie była żona lub mąż nie są już dla siebie osobami najbliższymi, to nadal mogą odmówić składania zeznań w sprawie, w której oskarżanym jest były małżonek.
Przyjmuje się, iż świadek będący małoletni ma uprawnienie do samodzielnego złożenia oświadczenia o skorzystaniu z prawa do odmowy składania zeznań wobec oskarżonego będącego dla świadka osobą najbliższą. (tak uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 1985 r., sygn. VI KZP 28/85.
Prawo odmowy zeznań przysługuje także świadkowi, który w innej toczącej się sprawie jest oskarżony o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem.
Termin „oskarżony” użyty w art. 182 k.p.k. należy rozumieć szeroko a zatem, odnosić go również do podejrzanego.
Natomiast art. 183 k.p.k. odnosi się do prawa świadka do odmowy odpowiedzi na pytanie. Prawo to nie jest już zależne od tego czy świadek jest osobą najbliższą dla oskarżonego.
Uchylić się od odpowiedzi na pytanie, może świadek, gdy udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe. Z kolei świadek może żądać, aby przesłuchano go na rozprawie z wyłączeniem jawności, jeżeli treść zeznań mogłaby narazić na hańbę jego lub osobę dla niego najbliższą.
Osobno została uregulowana instytucja zwolnienia świadka przez Sąd z obowiązku zeznawania. Została ona uregulowana w art. 185 k.p.k.
Sąd może zwolnić od złożenia zeznania lub odpowiedzi na pytania świadka pozostającego z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym, jeżeli osoba taka złoży stosowny wniosek. Szczególnie bliski stosunek pomiędzy świadkiem, a oskarżonym musi istnieć w chwili złożenia wniosku. Z uprawnienia tego mogą skorzystać np. narzeczeni, osoby mające wspólne potomstwo, czy osoby tej samej płci pozostające we wspólnym pożyciu. Aby skorzystać z przedmiotowego zwolnienia, świadek musi zgłosić stosowny wniosek – wniosek o zwolnienie przez Sąd z obowiązku zeznawania. Wniosek ten może zostać złożony na piśmie lub ustnie do protokołu. W zależności od treści wniosku zwolnienie z zeznawania może mieć charakter pełny – analogicznie do tego przewidzianego w art. 182 k.p.k. jak i częściowy – możliwość uchylenia się od odpowiedzi na pytanie. Świadek powinien uzasadnić wniosek oraz co najmniej uprawdopodobnić istnienie szczególnie bliskiego związku z oskarżonym.
Z prawa odmowy składania zeznań opisanego w art. 182 kp.k. świadek może skorzystać najpóźniej przed rozpoczęciem pierwszego przesłuchania przed Sądem I instancji. Podobnie świadek powołujący się na szczególnie bliski stosunek do oskarżonego wniosek o zezwolenie na zwolnienie przez Sąd od złożenia zeznań świadek może złożyć najpóźniej przed rozpoczęciem pierwszego przesłuchania go na rozprawie przed Sądem I instancji.
Powyżej wskazane przepisy regulują tylko część z przypadków, w których świadek może odmówić odpowiedzi na pytanie lub odmówić składania zeznań. W Kodeksie postępowania karnego uregulowano również zakazy dowodowe dotyczące np. przesłuchania adwokata, obrońcy, duchownego, czy przesłuchania świadka obowiązanego do zachowania tajemnicy służbowej i zawodowej.
W razie dalszych pytań proszę o kontakt telefoniczny lub za pomocą wiadomości e-mail w celu umówienia spotkania w Kancelarii.
Adwokat Weronika Gawor-Pietrzak prowadzi Kancelarię Adwokacką w Chrzanowie. W ramach prowadzonej działalności zajmuje się prowadzeniem spraw zwłaszcza na terenie województwa małopolskiego (m. in. Chrzanów, Trzebinia, Oświęcim, Chełmek, Kraków) oraz śląskiego (m. in. Jaworzno, Sosnowiec, Mysłowice, czy Katowice). W razie potrzeby pomoc prawna może być przy tym świadczona na terenie całego kraju, a spotkanie odbyć się online.