Po nowelizacji Kodeksu postępowania karnego w 2019 r. droga do wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia została dla pokrzywdzonego wydłużona.
Pokrzywdzony może wcielić się w rolę oskarżyciela, a więc wnieść subsydiarny akt oskarżenia wyłącznie w przypadku popełnienia na jego szkodę przestępstwa ściganego z oskarżenia publicznego, w razie powtórnego wydania postanowienia o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania przygotowawczego w wypadku, o którym mowa w art. 330 § 2 k.p.k.. Nadto, zgodnie z nowelizacją Kodeksu postępowania karnego, dopiero po zaskarżeniu drugiego z wydanych postanowień do prokuratora nadrzędnego i to dopiero po wydaniu przez prokuratora nadrzędnego postanowienia o utrzymaniu w mocy zaskarżonego postanowienia. Subsydiarny akt oskarżenia nie może zostać sporządzony i podpisany osobiście przez pokrzywdzonego, lecz przez reprezentującego go adwokata lub radcę prawnego. Wymóg adwokacko-radcowski związany jest z faktem, iż akt oskarżenia jest dokumentem sformalizowanym, który musi spełniać pewne wymagania co do formy.
Podsumowując, jaka jest kolejność czynności poprzedzających wystąpienie przez pokrzywdzonego z subsydiarnym aktem oskarżenia?
-
Organ postępowania przygotowawczego wydaje postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania lub umorzeniu postępowania przygotowawczego.
-
Pokrzywdzony po otrzymaniu odpisu tego postanowienia z zachowaniem terminu wnosi zażalenie na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego lub jego umorzeniu (zażalenie wnosi się za pośrednictwem Prokuratury do Sądu),
-
Jeżeli Prokurator, który zatwierdził bądź wydał zaskarżone postanowienie uzna za zasadne podniesione w nim argumenty może uwzględnić zażalenie i uchylić zaskarżone postanowienie. Natomiast w przypadku, gdy Prokurator nie podziela argumentacji wnoszącego zażalenie, zobowiązany jest do przekazania zażalenia do Sądu, który byłby właściwy do rozpoznania sprawy w I instancji.
-
Gdy Sąd nie stwierdzi zasadności zażalenia wniesionego na postanowienie o umorzeniu bądź odmowie wszczęcia postępowania, wówczas postanowienie takie utrzymuje w mocy. Oznacza to, że sprawa jest prawomocnie zakończona. W takim przypadku pokrzywdzony nie nabywa prawa do wystąpienia z subsydiarnym aktem oskarżenia.
-
Jednak jeżeli Sąd podziela argumentację pokrzywdzonego zawartą w zażaleniu wniesionym na postanowienie o umorzeniu lub odmowie wszczęcia postępowania, to uwzględnia je i uchyla zaskarżone postanowienie, przekazując sprawę do dalszego prowadzenia Prokuratorowi.
-
Jeżeli pomimo postanowienia Sądu, Prokurator nadal uznaje, iż zachodzą przesłanki do wydania postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania lub umorzenia postępowania przygotowawczego – wydaje stosowne postanowienia. Aby pokrzywdzony mógł wystąpić z subsydiarnym aktem oskarżenia konieczne jest „ponowne” wydanie przez organ prowadzący postępowania przygotowawcze postanowienia o odmowie wszczęcia lub umorzeniu postępowania przygotowawczego.
Na czym polega owa „ponowoność? Gdy postanowienie to jest drugą decyzją o odmowie wszczęcia postępowania lub drugą decyzją o jego umorzeniu oraz dotyczy tych samych czynów bądź tych samych czynów tych samych podejrzanych, wówczas ma ono charakter „ponownego”, dopiero wtedy też, po skierowaniu zażalenia na ponowne, a więc drugie z wydanych przez Prokuratora lub przez niego zatwierdzonych postanowień, należy wnieść zażalenie do prokuratora nadrzędnego, co uprawnia do wniesienie subsydiarnego aktu oskarżenia.
Natomiast w przypadku, gdy pierwszym z wydanych w sprawie było postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego, a następnie po kontroli Sądu Prokurator wszczął postępowanie przygotowawcze, ale następnie je umorzył – pokrzywdzony nie będzie uprawniony do wystąpienia z subsydiarnym aktem oskarżenia. Ponownym będzie także postanowienie o umorzeniu postępowania na etapie in personam, jeżeli poprzednie postanowienie nastąpiło w fazie in rem, o ile obie decyzje dotyczyły tego samego czynu.
-
Na ponowne postanowienie w przedmiocie odmowy wszczęcia lub umorzenia postępowania przygotowawczego, pokrzywdzony może (a żeby wystąpić następnie z subsydiarnym aktem oskarżenia – musi) wnieść zażalenie do Prokuratora Nadrzędnego.
-
Z chwilą utrzymania w mocy przez prokuratora nadrzędnego drugiego postanowienia o umorzeniu lub odmowie wszczęcia postępowania, dla pokrzywdzonego, który dwukrotnie złożył zażalenie zarówno na pierwsze, jak i ponowne postanowienie, otwiera się możliwość skierowania subsydiarnego aktu oskarżenia.
Termin do wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia to miesiąc od otrzymania zawiadomienia o postanowieniu prokuratora nadrzędnego.
Dla nabycia prawa do wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia istotne jest, aby uchylenie pierwszego postanowienia o umorzeniu lub odmowie wszczęcia śledztwa albo dochodzenia nastąpiło w wyniku decyzji Sądu, a nie Prokuratora. W przypadku, gdy Prokurator sam zdecyduje się na uwzględnienie zażalenia wniesionego na wydane lub zatwierdzone przez siebie postanowienie o odmowie wszczęcia lub umorzeniu postępowania, na kolejną tego rodzaju decyzję zażalenie przysługiwać będzie na zasadach ogólnych.